Urartular diğer eski medeniyetlerde olduğu gibi ölüm sonrası hayata inanan medeniyetlerdendi. Urartuların dünyada ölümden sonrada yaşamaya devam edecekleri inançları oldukça kuvvetli idi bu sebeptendirki soylular ve zenginler mezarlarını oda yada ev gibi yaptırmış ve kullandıkları eşyaları bu mezar odalarına koymuşlardır. Urartularda ölüm ve yaşamın sembolü ağaçtır bildiğiniz gibi ağaç her sonbaharda yeniden yeşerir ve canlanır urartularda bu sebepten ağaç sembolünü öldükten sonra dirilmenin sembolü olarak benimsemişlerdir.Ölü gömme geleneklerinde kişinin ölüm anından mezara taşınmasına kadar bazı ritüeller gerçekleştirmektelerdi.
Urartular da mezarlıklar yada mezar alanları şehrin dışında olduğu için ceset mezara kadar taşınır ve zamanda bazı taşıma ritüelleri uygulanırdı. daha sonra ölü gömme geleneği olarak mezarın yakınlarında kurban adama ritüeli yapılır ve bu adaktan bazı parçalar mezara ölünün odasına konurdu bu adaklar genelde sığır, koyun ve keçi gibi hayvanlardır. Daha sonra ölü yemeği yenmektedir ölüyü defin için gelenlerin o alanda hazırlanan yemeklerden ziyafet verilmesi ardından şarap içilmeside bir dini ritüeldi ayrıca içilen şarap ve orada hazılanan yemekten kaplar ile mezarada sunu edilirdi.
Urartulara Ait oldukça fazla mezar çeşidi vardı şimdi onları inceleyelim.
Urartu Mezar Çeşitleri
Anıtsal Kaya Mezarları
Urartularda bu mezar tipi genelde soylular ve makam sahipleri için geliştirilmiş yani elit bir tabaka için özel olarak geliştirilmiş bir mezar tipidir. Günümüzde bu mezarları çoğunluğu soyulmuş haldedir. Bu kaya mezarları çok odalı kaya mezarları ve tek odalı kaya mezarları diye iki türe ayrılmaktadır.
– Tek Odalı Kaya Mezarları
Tek odalı kaya mezarlarının genelin incelenmesinin sonucu ana kaya üzerinde küçük bir kapı açılarak giriş yapılmış ve orta kısım tek kişilik hazırlanmış bir oda bulunmaktadır bazılarından arka duvarlarından yükseltiler bulunmaktadır bunların çoklu gömüler için yapıldığı düşünülmektedir.
– Çok Odalı Kaya Mezarları
Çok odalı kaya mezarları urartuların en çok bilinen mezarlarındandır. Bu mezarlarda büyükçe bir giriş kapısı kullanılarak bir odaya girilir bu oda bir nevi hol gibidir bu hol tipi odadan mezar odasına veya mezar odalarına geçilmektedir.
Yer Altı Oda Mezarları
Bu tip mezarlar yapı malzemeleri ve arazideki yerlerine göre kaya mezarlarından ayrılmaktadırlar. Bu tip mezarlara genelde çoklu gömü yapıldığı için Urartuların en çok kullandığı mezar tipleridir. Bu mezarlar yer altına yapılır ve bir standart mimariye sahip değillerdir. Bu Mezar Tipleride 3 e ayrılmaktadır bunlar ; Yer altı örme mezarlar, yer altı oyma mezarlar ve yer altı oyma örme mezarlar dır.
– Yer Altı Oyma Mezarlar
Bu mezarlar yer altında olması sebebi ile girişleri üsten oyma girişlere sahiptir ve girişleri kolayca anlaşılabilmektedir yine bu mezarlar ikiye ayrılmaktadır bunlar sert kayaya oyulan yer altı mezarları ve yumuşak kayaya oyulan yer altı kayamezarlarıdır. Yumuşak kayaya oyulan mezarlar normalhalktan kişiler için yapılmış olan mezarlardır sert kayaya oyulanlar ise zengin ve soylu kişilee aittir sert kayaya oyulan mezarlar işçilik ve iç yapıları itibarı ile yumuşak kayaya oyulanlardan farklıdır.
– Yer Altı Örme Mezarlar
Bu mezar tipi yer altına taşlar ile örülerek yapılmıştır ve toplumun her kesiminden bu mezarı yaptıranlar olmuştur yani toplumun geneline hitap eden bir mezar çeşididir. Bu mezarlar tek yada çoklu odalı olabilir yan duvarları uzun tavan kısmı sahte kemer şeklinde daraltılarak üst kısımlarıda sal taşları ile kapatılmış şekilde yapılmışlardır.
– Yer Altı Oyma – Örme Mezarlar
Bu mezar tipinde diğer iki mezar tipinin karışımı durumu söz konusudur kayayı oyabildikleri kadar oymuşlar ve açıkta kalan kısımlara ise taş örme ile kapatmışlardır.
Taş Sanduka Mezarlar
Bu mezar tipi yeraltı mezarlarının minyatürü diyede söylenebilir tek kullanımlıktır genelde tabut gibi boyutları vardır. Genellikle dikine yerleştirilmiş taş blokları ile kare plana sahiptirler ve üst kısımları yassı sal taşı ile kapatılmaktadır.
Urneler
Bu mezar tipi tunç ve pişmiş topraktan yapılmaktadır. kaya mezarların ve oda mezarların nişlerine yerleştirildiği gibi romada olduğu gibi columbarium yapısnın içine yerleştirdikleride olmuştur. Ayrıyetten toprağa açılmış oyuklara yada kaya oyuklarına konularak üzerlerini taş parçaları ile kapattıklarıda olmuştur. Urartularda urnelerin büyük kısmının rengi parlak kırmızıdır.
Küp Mezarlar
Urartular bu mezar tipinde ölülerin ya yakılmış bedenlerinin küllerini küpe koyarak yada cesetleri küplere dik yada hocker pozisyonunda yerleştirerek mezarlara koymuşlardır.
Basit toprak Mezarlar
Bu mezarlar urartularda oldukça sık kullanılan halkın daha çoğunlukla benimsediği bir mezar çeşididir herkesin bildiği toprağa çukur açıp cesedi yerleştirip üzerini kapatma yöntemidir.
Urartu Mezar Buluntuları
Urartular ölümden sonra yaşama inandıkları için mezar odalarında günlük kullanım eşyaları değerli madenlerle süslenmiş koltuklar masalar masaların üzerinde yiyecek kapları gibi bir çok şey bulunmaktadır yani mezar bir nevi ev gibi tasarlanmıştır. Ayrıca günlük kullandığı eşyalarda mezar içerisine konulmuştur erkek mezarlarından ok ve mızrak uçları, at heykelleri, koşum takımları, bıçak ve silah bulunmakta kadın mezarlarında ise küpler, fibulalar, saç ve elbise iğneleri bulunmaktadır bunlar elbetteki gömülen kişin sosyal statüsü ve zenginliğine göre değişmektedir. Mezarlardan başlıca çıkan mezar hediyeleri şunlardır; daire bezemeli taştan yapılmış ağırşak, haşhaş başlı tunç bir iğne, kırılmış durumda tunç kemer parçaları, yılan başlı bilezik, küpe ve taş boncuk , kandiller, kemerler, altından düğmelergibi bir çok değerli eşyalar bulunmaktadır.